Stedendriehoek
ZUTPHEN – De unieke, meer dan 400 jaar oude Zutphense globe van Van Langren heeft verhuizingen meegemaakt en branden overleefd, maar niet eerder was ze, sinds de aankoop door het stadsbestuur van Zutphen in 1608, buiten de gemeentegrenzen van Zutphen geweest.
Tot vorig jaar. De afgelopen anderhalf jaar is ze zorgvuldig gerestaureerd in Haarlem. Vorige week onthulden wethouder Sjoerd Wannet en directeur Tiana Wilhelm de gerestaureerde globe op haar vertrouwde, prominente plek in het Stedelijk Museum Zutphen.
De aardglobe is vervaardigd door Jacobus Florentius van Langren. De kwaliteit van de globes van deze eerste Amsterdamse globemaker wordt wereldwijd erkend. Hij was hét voorbeeld van de latere, wereldberoemde Nederlandse globemakersfamilies Hondius en Blaeu.
Wereldwijd bestaan er nog maar vijftien van deze bijzondere globes, waarvan slechts vijf in openbare Nederlandse collecties.
Dit specifieke exemplaar verkocht zoon Arnold Floris van Langren in 1608 voor zestig Carolusguldens aan de stad Zutphen. Op de cartouche valt te lezen dat ze is opgedragen aan de stad. Voor zover bekend is de globe tot deze restauratie nog nooit buiten de stadsgrenzen geweest. De belangrijke gebeurtenissen die op de globe zijn afgebeeld, zoals de overwintering van Willem Barentsz in het Behouden Huys op Nova Zembla (1596), maken haar tot een prachtig tijdsdocument.
Prestigeobject
Globes werden populair vanaf eind zestiende eeuw. De groei was een direct gevolg van de toenemende vraag vanuit de zeevaart. In 1585 nam Amsterdam de positie als belangrijkste zeehandelshaven over van Antwerpen; de Nederlanden werden een zeevarende natie van betekenis. Goede (zee-)kaarten en aard- en hemelglobes waren daarvoor onmisbaar. Tegelijkertijd trokken protestanten, onder wie intellectuelen, kunstenaars en boekdrukkers, van het zuiden naar het ‘godsdienstvrije’ noorden. Deze (culturele) ontwikkelingen droegen bij aan de opkomst van de ‘Gouden Eeuw’ van Holland en daarmee aan de globeproductie in de Nederlanden; de globe werd ook een geliefd prestigeobject.
Van de Zutphense globe was tot eind negentiende eeuw weinig bekend. Conservator Christiaan te Strake is er voor de archieven in gedoken en hij vond pas in 1894 een eerste vermelding sinds de aanschaf door de burgemeesters van Zutphen op 16 september in 1608. In zijn presentatie voorafgaand aan de onthulling toonde Te Strake aan de hand van prenten waar in de stad de globe door de eeuwen heen waarschijnlijk heeft gestaan. In 1920 en in 1945 overleefde de globe grote branden in de Wijnhuistoren, waar toen het museum was gevestigd.
‘Ontdekkingsreis’
Hoewel deze Van Langren-globe de afgelopen vierhonderd jaar ondanks deze calamiteiten redelijk goed heeft doorstaan, was restauratie noodzakelijk. De opschriften en tekeningen waren door de tand des tijds donker en onleesbaar geworden. Papierrestaurator Francien van Daalen en houtrestaurator Jurjen Creman hebben de globe en de houten ‘stoel’ waarin de wereldbol is geplaatst, schoongemaakt en waar nodig gerestaureerd. Metaalrestaurator Daan Brouwer heeft de koperen delen nagekeken. De Musea Zutphen hebben hiervoor een subsidie ontvangen van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar VriendenLoterij Restauratiefonds) en de Vereniging Vrienden van de Musea Zutphen. Van Daalen noemde restauratie van de wereldbol op zich al een ‘ontdekkingsreis’; ze ontdekte ook oude reparaties en herstelde die waar nodig op een manier die in de toekomst, als er nieuwe inzichten of technieken zijn, ook weer ongedaan gemaakt kan worden.
Film en app
De globe is vanaf nu weer te bewonderen als een topstuk in de vaste collectie van het Stedelijk Museum Zutphen. Er wordt bovendien een restauratiefilm getoond en via een interactieve app heeft iedereen de mogelijkheid de bol tot in de details te bestuderen.
