Stedendriehoek
Chanoekafeest, 1958, kinderen uit Zutphen en Hengelo (Gld.) in synagoge Coehoornsingel (privécollectie).
Familie van de Joodse fotograaf Jaap Sanders op bevroren IJssel, februari 1929 (familiefoto).
De Thora-rollen worden binnengebracht.
Eindelijk is het zover. Na vijf jaar onderzoek en schrijfwerk kan Zutphenaar Peter Kooij (63) opgelucht ademhalen. Deze week wordt het eerste exemplaar van zijn boek over de geschiedenis van Joods Zutphen aangeboden aan mevrouw Manja Pach, grondlegster van Herinneringscentrum Westerbork en het Etty Hillesum Centrum Deventer.
Mevrouw Pach was in het dagelijks leven rechter en nauw betrokken bij de Liberaal Joodse Gemeente Gelderland. Zij heeft in Nederland een belangrijke rol gespeeld bij het zorgvuldig presenteren van de geschiedenis en het cultureel erfgoed van de Joden in ons land.
Het opgelucht ademhalen geldt ook voor de Historische Vereniging Zutphen. Zij kan nu een belofte aan het bestuur van Stichting De Verdwenen Stad inlossen, die haar batig saldo destijds beschikbaar stelde voor de publicatie van een boek over Joods Zutphen. Destijds werd Peter Kooij gevraagd om een plan voor een dergelijk boek op te zetten. Hij was betrokken bij de werkgroep Geschiedenis Joods Zutphen en van daaruit tien jaar lang gids bij de Stadswandeling Joods Zutphen.
Voor de Historische Vereniging Zutphen was het uitgeven van het omvangrijke boek (300 pagina’s en 201 illustraties) een te grote opgave om dat helemaal alleen te doen. Zij vond een goede samenwerking met de Stichting Nobilis uit Fochteloo. Voor de leden van de Historische Vereniging is er een verrassing als zij het boek bestellen bij hun bestuur: ze krijgen een fraaie, gesigneerde lino in twee kleuren ten geschenke, gemaakt door Peter Kooij, die naast publicist ook prentkunstenaar is. De lino is ook afgebeeld in het boek en verwerkt in het omslag. De oplage van de lino is beperkt gehouden en op = op.
De boekhandels in en om Zutphen hebben het nieuwe boek royaal op voorraad en laten weten dat ze juist in deze tijd blij zijn dat het nieuwe boek verschijnt omdat uitgevers veel plannen voor nieuwe boeken doorschuiven naar het najaar.
De uitgever liet een speciale website maken, www.boekjoodszutphen.nl, waarop niet alleen bestellingen binnen kunnen komen, maar waar ook reacties verzameld worden. Dat kan aanvullende informatie zijn maar ook nog speciale foto’s. Die reacties zullen daarna ook op de website te zien zijn. Het boek kent een eenmalige oplage: 700 exemplaren. Het wordt dus niet herdrukt, maar zal daarna te raadplegen zijn op onder meer de website van de Historische Vereniging Zutphen.
In 1977 gaf Chris Schriks van de Walburg Pers het boek ‘De Joodse gemeente te Zutphen’ uit van de hand van S. Laansma, die over meerder Joodse gemeenten boeken heeft geschreven. Schriks, wonend in Warnsveld, laat weten dat hij reuzebenieuwd is naar de opvolger van zijn boek en dat hij het ondertussen besteld heeft. Peter Kooij schreef in 2004 een boek over de Joodse gemeente in Delden. Dat boek is ook al heel lang geleden uitverkocht en in Delden zijn er nu plannen voor een tweede druk van het boek. Met Bart Mendelson schreef hij het boek ‘Dat doe je gewoon, Zutphense onderduikverhalen’ (2014), ook uitverkocht.
Peter Kooij is blij met de hulp van mevrouw Renée Koot uit Zutphen. Zij was destijds de initiatiefneemster van de Stadswandeling Joods Zutphen. Zij schreef samen met Peter Kooij het hoofdstuk over de oorlog. Voor het boek deed ze ook onderzoek om de lijst van in de Tweede Wereldoorlog vermoorde Zutphense Joden zo juist en compleet mogelijk te maken; ze kreeg daar hulp bij van Antoon Rozeboom en mevrouw Ingeborg van ’t Hoff. Laatstgenoemde speelde ook een belangrijke rol bij het schrijven van het hoofdstuk over de Joodse Begraafplaats in Zutphen.
Van verschillende kanten werd fotomateriaal aangereikt en raakte Peter Kooij in contact met waardevolle informanten, maar de meeste tijd moest hij besteden aan uitvoerig archiefonderzoek. Gelukkig woont hij maar een paar stappen verwijderd van het Regionaal Archief Zutphen.
De Joodse geschiedenis van Zutphen gaat ver terug in de tijd. Al in de veertiende eeuw werden er in het stadje Joden gesignaleerd, waarschijnlijk omdat er veel handel gedreven werd. Peter Kooij wist door speurwerk ook nieuwe informatie boven tafel te krijgen. De bedoeling was om de rijke geschiedenis van Joods Zutphen vast te leggen, maar er is ook aandacht voor de ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog.
Pieter Jonker van Stichting Nobilis, die samen met de HVZ het boek uitgeeft: “In Zutphen is terecht altijd ruim aandacht geweest voor de geschiedenis van de grote Joodse Kehille hier ter stede en voor het herdenken van juist de Joodse oorlogsslachtoffers. Dit nieuwe boek vormt een bijzonder waardevolle aanvulling daarop. Als uitgever voelen we ons zeer gesteund door de gemeente Zutphen, de NIG De Stedendriehoek, het voormalig bestuur van De Verdwenen Stad, St. Maatschappij tot Nut der Israëlieten, St. Rebekka Grunwald-Wagenaar, Joseph en Sara Spierfonds, Stichting Oude Gelderse Kerken, het Gé Kook Foons en financiële bijdragen van particulieren uit Zutphen. Zonder hun steun had het beslist niet gekund. Ik denk dat het bestuur van de Historische Vereniging Zutphen trots zal zijn dat dit boek in het jubileumjaar kan verschijnen.”
Te zijner tijd zal Peter Kooij voor de Historische Vereniging Zutphen ook een lezing gaan verzorgen.
