Stedendriehoek
DEVENTER – Dit jaar wordt kunst in de openbare ruimte op een voetstuk geplaatst. Op initiatief van Stichting BK-informatie zijn honderd kunstwerken in de openbare ruimte benoemd tot sleutelwerken. Twee van die sleutelwerken zijn het Observatorium en het Deventer Raamwerk.
Het zal geen verrassing zijn dat net na de oorlog veel monumenten ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog een plaats kregen in de openbare ruimte. Tijdens de wederopbouw kwam er veel aandacht voor kunst en stadsverfraaiing. Er was een enorme hoeveelheid openbare ruimte die gevuld moest worden.
In de jaren 60 en 70 zijn de kunstwerken verweven met de omgeving en veelal in eenheid met de architectuur ontworpen. Deze periode werd opgevolgd door kunst waarbij sociale en politieke onderwerpen werden aangepakt en de samenleving, of een bepaalde groep mensen, erbij werd betrokken en zo onderdeel uitmaakte van de uitvoering. Ook raakten kunstwerken los van hun plaats.
Het ongewone in het gewone
“Er kwamen kunstwerken die zich meer richtten op gebruikers en bewoners dan op de plek waar ze werden uitgevoerd. Kunst heeft het vermogen om het ongewone in het gewone te laten zien en de vanzelfsprekendheid te doen kantelen. Kunst is een vertrouwd onderdeel geworden van het straatbeeld, maar we staan er zelden echt bij stil. We lopen voorbij het standbeeld in het park of rijden langs het kunstwerk op de rotonde zonder dat we het doorhebben. Je vraagt je hooguit af: #watdoetdathier? Maar openbare kunst is overal. Ook in onze gemeente”, aldus Elly de Knikker.
De sleutelwerken van BK-informatie zijn kunstwerken die artistiek, historisch, ruimtelijk of maatschappelijk van belang zijn of zijn geweest. Het zijn vertegenwoordigers van een tijdgeest; dat wil zeggen dat ze typerend zijn voor een bepaalde periode in de geschiedenis van kunst in de openbare ruimte. Of ze hebben bijgedragen aan de bewustwording rond een onderwerp en zijn opgenomen in wat we noemen ‘het collectief geheugen’. Veel sleutelwerken veroorzaakten controverse, ze kennen duidelijke voor- en tegenstanders.
Observatorium
Krijn de Koning maakte zes jaar geleden, in opdracht van Stichting Keizersrande, rondom de ruïne van een oud steenfabriekje een bijzondere verblijfplaats. Het is een observatorium voor de wandelaar, vanwaar de weidse omgeving van de IJssel kan worden bekeken.
Op deze plek contrasteert het verval van het steenfabriekje met de maakbaarheid van het landschap. Juist daarom koos de kunstenaar ervoor de ruïne te behouden, als het ware in te lijsten en zo een ode aan het steenfabriekje te brengen. De omlijsting en de doorkijkjes die zo gecreëerd zijn, stuurt de blik op een bijzondere manier richting het landschap. Vanuit het uitkijkpunt, gelegen op de grens van de lage en de hoge uiterwaarden, stapt de bezoeker vanuit de ruïne het weidse, nieuw aangelegde landschap in.
Deventer Raamwerk
Het nieuwe stadhuis (2016) in Deventer van Neutelings Riedijk Architecten heeft een opvallend patroon van kozijnen. In de raamwerken zijn vingerafdrukken van inwoners van Deventer te zien. In een gemeentehuis moeten inwoners immers met regelmaat een vingerafdruk afgeven, bijvoorbeeld bij het aanvragen van een nieuw paspoort of rijbewijs. De vingerafdrukken zijn door kunstenares Loes ten Anscher uitgevoerd in aluminium en als een sierlijk en uniek hekwerk in de kozijnen geplaatst. Ze verzamelde voor Deventer Raamwerk 2260 vingerafdrukken en dat deed ze zo democratisch mogelijk.
Middelvinger
Publiek geheim is dat sommige mensen een afdruk van hun middelvinger gaven, omdat ze tegen de nieuwbouw waren. Anderen gaven juist hun ringvinger, om zo te laten zien dat ze van de stad hielden. De ‘gelukkigen’ werden gekozen via een steekproef via de gemeentelijke basisadministratie. Deze democratische aanpak was belangrijk. Niet alleen belichaamt een gemeentehuis de hele gemeenschap, maar de nieuwbouw was vanwege de hoge kosten ook nog eens omstreden. Twee colleges waren er al door gesneuveld.
In de provincie Overijssel zijn overigens nog meer sleutelwerken te vinden. Op www.sleutelwerken.nl worden alle honderd werken getoond.
(Foto: Ingrid Fijnen)
