Stedendriehoek
Paleis Het Loo opnieuw ‘Winterpaleis’
door Frederik Onstein
APELDOORN – In vroegere tijden maakten koningen en koninginnen gebruik van een zomer- en een winterpaleis. Anno 2024 is dat niet meer het geval. Het enige dat gebleven is, zijn de herinneringen. Daar wordt dankbaar gebruik van gemaakt, zoals in Paleis Het Loo in Apeldoorn. Het paleis zet zijn deuren wagenwijd open tot en met 5 januari 2025 in winterse sferen. Stap vol verwondering binnen in een koninklijke wereld uit vervlogen tijden.
Kerst op Paleis Het Loo heeft dit jaar als thema ‘Feest’. Hoe leefde de adel vroeger, wat aten ze, hoeveel gangen werden er geserveerd en hoeveel gasten werden er uitgenodigd bij diners, grote bals en jachtpartijen? U komt het allemaal tegen in een van de vele kamers die gebruikt werden.
Paleis Het Loo werd gebouwd in opdracht van koning-stadhouder Willem III en zijn echtgenote koningin Mary in de jaren 1685-1692. Toen al werden de kamers in de winterperiode aangekleed met veel wintergroen. Deze traditie is eeuwenlang in gebruik gebleven, tot de dag van vandaag. In deze periode zijn de tafels opnieuw in volle glorie gedekt, met dit jaar als thema: wat aten de Oranjes?
Vestibule
De vestibule werd in de 19e en 20e eeuw ook gebruikt voor diners tijdens jachtpartijen en familiediners, zoals op 31 augustus 1912 op de verjaardag van koningin Wilhelmina. Er hangt een typische kerstversiering: een krans van maretakken, de mistletoe, symbool voor vriendschap, liefde en eeuwig leven. De kerstboom bestond toen nog niet. Die verscheen pas onder stadhouder Willem V. In navolging van Duitsland en Engeland werd het een traditie aan het Nederlandse hof.
Oude eetzaal
In de oude eetzaal is de tafel gedekt met een servies dat koningin Beatrix kocht voor eigen gebruik op paleis Huis ten Bosch, kort nadat zij was ingehuldigd in 1980. Het servies Goldene Schönheit van de porseleinfabriek Rosenthal bevat geen monogrammen en is eenvoudig. Al snel werd het uitgebreid voor ontvangsten op Paleis Noordeinde. Het wordt nog steeds gebruikt door koning Willem-Alexander en koningin Máxima tijdens de uitblinkerslunch, waarvoor mensen worden uitgenodigd die zich hebben onderscheiden door een bijzondere prestatie. In de tijd van Beatrix werd ook de bedrijfsvoering efficiënter. Bij officiële diners ging het aantal gangen van minstens vijf à zes gangen terug naar drie. Ook werd er vaker een cateraar ingehuurd en kwamen er meer gangbare gerechten op het menu.
Conservator Kristin Duysters heeft zich in talloze archieven kunnen uitleven en verrassende dingen aan het licht gebracht, zoals menukaarten, uitnodigingen en tafelschikkingen. Ze vertelt: “Ik heb onderzoek kunnen doen in het archief van de Koninklijke Verzamelingen bij Paleis Noordeinde in Den Haag. Hier komen ook de schitterende tafelstukken en serviezen vandaan die we op Het Loo mogen tonen. Opvallend vond ik het aantal gerechten dat aan het begin van de 19e eeuw op tafel kwam. Soms werden er 20 gerechten geserveerd. Dat werd later teruggebracht tot 10 en onder Beatrix tot 3.”
In Paleis Het Loo treffen de bezoekers nu acht gedekte tafels aan. Iedere kamer heeft een eigen stijl met daarbij ook een eigen kerstboom. Bijzonder is het jachtservies van Prins Hendrik, vervaardigd van Gouds plateel. Het werd gemaakt voor jachthuis het Boshuis in het kleine plaatsje Gortel. Opvallend is de grote zilveren adelaar, een uniek tafelstuk; daarbij een kan met bekers in de vorm van een everzwijn.
In de Bentinckkamer bevinden zich gastenkaarten en menukaarten, veelal in het Frans. Kristin Duysters: “In die periode was Frans de voertaal. Tijdens grote jachtpartijen werden diverse stops ingelast om te kunnen eten: sandwiches, ossentong, suikerwafels en warme melk. In 1927/1928 werd het ‘noenmaal’ (lunch) geserveerd in een tent in het kroondomein en in het Aardhuis een diner met 7 gangen voor het personeel.”
Verantwoordelijkheid
Grote verantwoordelijkheid had de hofmaarschalk. Deze diende alles tot in de puntjes te regelen. Hij leverde het concept dat werd besproken en waarbij de eigen wensen van koning of koningin werden toegevoegd. Vooral koningin Wilhelmina had hierbij veel inspraak.
Naast de acht gedekte tafels treft u vele historisch versierde kerstbomen aan en ook de kapel staat vol in het groen. In de galerij met schilderijen uit de tijd van stadhouder Willem III werden ook grote diners gehouden. Bewonder de bedkamer van koningin Mary met daarbij de antichambre, de ontvangstruimte. De grote zaal is ingericht voor een bal.
Geniet van de kamers van prinses Juliana, de eetkamer van koningin Emma, de zitkamer van prins Hendrik, de ontvangstkamer van prins Bernhard, de speelkamer van Wilhelmina (al mocht ze vanaf haar tiende verjaardag niet meer met haar poppen spelen), het grootkabinet van koning Willem I en de zitkamer van koningin Wilhelmina.
Wie de diverse routes volgt, ontdekt veel gebruiken die in de loop der eeuwen hebben plaatsgevonden.
De hele familie
De wintersfeer bij Paleis Het Loo is voor de hele familie een feest. Iets leuks doen met elkaar. Zelfs op 1e en 2e kerstdag. Op weg naar het paleis zijn de bomen prachtig verlicht. Binnen ziet u prachtige objecten en fraaie bloemstukken. Gedurende de hele kerstvakantie valt er van alles te ondernemen voor de kinderen, binnen en buiten. Knutselen, speuren en spelen. Er is zelfs een Juniorpaleis, het vrolijke hof voor kinderen. Er kan vanzelfsprekend ook gewandeld worden langs veldvijvers, boothuizen via de Oranjewandeling en in de barokke paleistuin. Moe van dit alles stapt u het restaurant binnen. Er valt veel te smikkelen en te drinken. Ook het stallenplein is toegankelijk tijdens deze periode.
De presentatie van het Winterpaleis Het Loo is tot stand gekomen in samenwerking met Koninklijke Verzamelingen in Den Haag.
