Stedendriehoek
© Hollandse Hoogte / Flip Franssen
De Monitor Brede Welvaart en de SDG’s 2023 gaan over veel meer dan hoe het hier en nu met ons gaat. Ze gaan ook over wat de gevolgen zijn van onze huidige wijze van leven voor de volgende generaties die in Nederland zullen wonen (later) en voor de mensen in andere landen (elders). Het in beeld brengen van dat bredere perspectief is complex, maar ook belangrijk. ‘Het leeft enorm in de samenleving en in de politiek,’ zegt Chantal Blom van het CBS. Blom is projectleider van het Factsheets Brede Welvaart project en heeft samen met haar team voor alle ministeries (behalve Algemene Zaken, vanwege de aard van dat ministerie) de Factsheets Brede Welvaart uitgewerkt. Die worden op Prinsjesdag aangeboden.
Blom: ‘Na de presentatie van de vier Factsheets van 2022 hebben we meerdere gesprekken met alle ministeries gevoerd om te kijken welke brede welvaartsindicatoren passen bij de beleidsterreinen van elk departement. SDG’s scharen wij onder brede welvaart. Zo wordt bijvoorbeeld inzichtelijk welke departementen vanuit eigen beleidsdomeinen aan internationale duurzaamheidsdoelen werken. We hebben 26 nieuwe indicatoren toegevoegd aan de dataset voor de Factsheets Brede Welvaart 2023.’
‘Deze Factsheets op departementaal niveau zijn een mooi nieuw instrument van het CBS om per departement inzicht te krijgen in belangrijke indicatoren op de verschillende beleidsterreinen. Een mooie aanvulling voor de toekomst zou het zijn om meer inzicht te krijgen in mogelijke onderlinge verbanden tussen beleidsterreinen,’ zegt Natasha Stroeker. Zij is teamleider kenniscoördinatoren bij de Tweede Kamer. Beleidslijnen lopen heel vaak door de verschillende departementen heen, belangrijke thema’s stoppen niet bij de grenzen van een ministerie. De behoefte aan inzicht in het brede welvaartsbegrip bestaat al langer. In 2015 heeft de tijdelijke commissie breed welvaartsbegrip daar al onderzoek naar gedaan onder leiding van Rik Grashoff.
Lammert van Raan van de Partij voor de Dieren vroeg in 2018 middels een motie (34 298-24) om integratie van het brede welvaartsbegrip in de algehele besluitvorming. Ook heeft dit thema op de kennisagenda van de vaste Kamercommissies van OCW, Financiën en EZK gestaan waarbij onder andere verknoping van de monitor aan de begrotings- en verantwoordingscyclus aan de orde kwam. Naast het CBS werken ook het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) gezamenlijk aan verankering van brede welvaart in de begrotingssystematiek. Met de motie Hammelburg c.s. (35 925-88) lag de concrete vraag op tafel om brede welvaartsindicatoren een centrale positie te geven in de Miljoenennota en andere politieke verantwoordingsstukken. Stroeker: ‘Het is goed dat de Factsheets er nu zijn. We hebben steeds meer data en daarmee steeds nauwkeuriger in beeld wat de gevolgen van beleidskeuzes zijn. We kunnen nu zien wat keuzes betekenen voor de lange termijn (later) en voor mensen ergens anders (elders). Ze tillen de effecten en gevolgen van beleid boven de actualiteit uit. We hebben de morele plicht om over eigen grenzen heen te kijken.’
Het ministerie van Financiën is verantwoordelijk voor de presentatie van de begroting, de jaarverslagen en de presentatie van de cijfers aan de Tweede Kamer. ‘De vraag naar een helder overzicht van het brede welvaartsbegrip is even logisch als complex,’ zegt Allert Knapper. Hij is projectleider begrotingsbeheer bij het ministerie van Financiën. ‘Dat begint al bij de keuze voor de indicatoren: welke breng je wel in beeld en welke niet. De verleiding daarbij is vaak om in te zoomen, terwijl we juist de context ook willen begrijpen. Daarom zijn we heel blij met de Factsheets die de verschillende onderdelen van onze actuele brede welvaart relateren aan de gevolgen voor later en elders. Vooral die meerjarigheid is voor het ministerie van Financiën heel belangrijk.’
Gonneke de Ridder, clustercoördinator multilateraal beleid en SDG focal point bij het ministerie van OCW, ziet nog een andere component van de complexiteit van brede welvaart: ‘Breder denken dan het ‘hier en nu’ is noodzakelijk om goed beleid te kunnen maken. Het is evident dat gevolgen voor de toekomst óók over onze eigen belangen gaan. Maar als je een generatie vooruit wil denken, dan is het heel moeilijk om die belangen precies te verwoorden. De Factsheets zijn een mooie stap vooruit om dat concreter te maken.’ Voor een goed begrip van de Factsheets en de dashboards waarin de indicatoren groen of rood oplichten, is het ook essentieel dat je weet waar je naar kijkt. Daarvoor heeft het CBS een oplegger aan de Factsheets toegevoegd.
De begrotingscyclus is in essentie een verantwoordings- en sturingsinstrument. Knapper: ‘Uiteindelijk willen we een antwoord op de vraag: werkt ons beleid goed? Daarvoor hebben we naast een helder overzicht per departement ook een brede blik nodig, en daar helpen de Factsheets Brede Welvaart bij.’ Op Prinsjesdag 2023 wordt een eerste versie met Factsheets voor alle departementen gepubliceerd. Onder de 246 indicatoren zijn 26 nieuwe indicatoren. Samen brengen ze op alle beleidsterreinen de relatie met brede welvaart ‘hier en nu’, ‘later’ en ‘elders’ in beeld.
De Ridder: ‘De Factsheets geven ons meer inzicht in de trends op onze beleidsterreinen, waardoor we effectiever kunnen sturen op ons beleid. De volgende stap is dat we zichtbaar maken wat de verbanden zijn tussen beleidsterreinen: waar versterkt beleid elkaar, waar zitten de knelpunten? Een belangrijke inspiratiebron voor de rijksoverheid en een instrument om aan te blijven werken.’ Het levendige karakter van de Factsheets Brede Welvaart wordt door alle betrokkenen bevestigd. ‘We zijn trots op de versie die er nu ligt, maar het is een groeimodel. Met de toelichting en de infographic hebben we geprobeerd de Factsheets Brede Welvaart zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. En vanaf hier gaan we samen met alle ministeries en de Tweede Kamer kijken hoe het werkt en wat er nóg beter kan,’ aldus Blom.
