‘Het verhaal wordt op deze manier doorgegeven’

APELDOORN – In het kader van 75 jaar Vrijheid is het toneelstuk Aan de Vooravond op woensdag 15, maandag 20 en dinsdag 21 april en maandag 4 mei te zien in Theater Orpheus. Het autobiografische toneelstuk van Eli Asser gaat over de patiënten en verplegers van de Joods psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch aan de vooravond van de deportatie naar Auschwitz.

Tijdens de feestelijke aftrap van het project in het theater zijn vijf professionele castleden aanwezig, een aantal amateurspelers en regisseur Jori Hermsen: “Ik ben heel blij dat Mirjam mij heeft benaderd om Aan de Vooravond aan een groter publiek te mogen vertellen. Het verhaal was in 2000 een onderdeel van de theaterproductie Joodse Bruidjes (die opvallend genoeg niet in Apeldoorn heeft gespeeld, red.), geschreven door Mieke van Zeben. Haar tante werkte bij het Apeldoornsche Bosch. “Het valt me op hoe weinig mensen, zowel oud als jong, dit oorlogsverhaal kennen. Aan de Vooravond is een geweldig geschreven tekst. Door de combinatie van drama, muzikaliteit en humor heeft Eli Asser een toegankelijk en belangwekkend stuk geschreven. Lachen en huilen gaan werkelijk hand in hand.” In de jaren 40 was schrijver Eli Asser een van de verplegers. Naast 150 andere personeelsleden en 80 patiënten vluchtte hij met zijn vriendin Eefje Croiset op 21 januari 1943 uit de inrichting. Het echtpaar overleefde de oorlog, maar zo’n 1300 patiënten en verplegers werden gedeporteerd en vergast.

Een belangrijk aspect van dit toneelstuk is dat Apeldoorners erbij betrokken worden. Zo is de 13-jarige Ties van Duinkerken onderdeel van de amateurcast. Hij speelde onder andere in SHOW Apeldoorn en A Christmas Carol. “Ik ken niet het hele verhaal van het Apeldoornsche Bosch, maar ik vind het interessant om op deze manier er meer over te leren.” Gerda de Jong heeft ook al langer acteerervaring en is als een van de weinig amateurspelers wel bekend met het verhaal. “Ik heb van mijn vader wel verhalen gehoord. Ik had alleen geen idee hoe heftig en zwaar het geweest moet zijn.”

Castleden
Het toneelstuk kent vijf rollen: patiënt Aaron, twee leerling-verplegers Matthieu en Barend, kinderleidster Rosa en schoonmaakster Judith. De rol van Aaron wordt gespeeld door Bas Keijzer, bekend van onder andere Flikken Maastricht, Judas en Baantjer. “De oorlog brengt veel geheimen met zich mee”, vertelt de acteur. “Het is een verschrikkelijk stukje geschiedenis van Nederland. Momenteel zijn we ons heel erg aan het inlezen. Het is een fantastisch mooi toneelstuk. Je voelt het verdriet en de pijn van de schrijver, maar er is ook tijd voor humor, wat de situatie des te schrijnender maakt.”

De rol van de kinderleidster Rosa wordt gespeeld door actrice Jessica Zeylmaker. Zij speelde al bij diverse toneelgezelschappen als Theatergroep Suburbia en Toneelgroep Amsterdam. Naast haar toneel- en doceerwerk en regies speelt Jessica in diverse bekende televisieproducties en films, waaronder Onze Jongens, Prooi en Spijt!. Lester van Olffen, die de leerling-verpleger Matthieu speelt, kreeg ooit les van Jessica. “Het is materiaal waar ik als acteur graag mee aan de slag ga. Er zitten zoveel lagen in dit stuk: het is groots, er zit veel emotie in en het is echt gebeurd. Zo’n autobiografisch stuk als dit heb ik nooit gespeeld.” De andere leerling-verpleger Barend wordt vertolkt door Peter Boven. “In het stuk zit een groot dilemma. Ga je vluchten, blijf je of optie drie: pleeg je zelfmoord, zoals mijn personage doet.” Emma Remmelts, die is gecast voor de rol van Judith de schoonmaakster, vult aan: “Niemand wist wat er ging gebeuren in die tijd. Voor de meeste vrouwen in het stuk was het wel duidelijk dat ze meegingen, maar de rol die Peter speelt zat in een persoonlijk dilemma. Hij was een vriend van Rosa, maar zijn vrouw was ook nog eens zwanger. Wat doen je dan? Je hebt maar een dag om te beslissen.”

Ondanks de vreselijke gebeurtenissen wordt het stuk afgewisseld met humor. “Je moet het bijna wel luchtig maken, anders ga je er aan onderdoor”, vertelt Lester. Bas vervolgt: “Het theater is een spiegel van onze samenleving. Heftige onderwerpen mogen niet schromen om te worden verteld.”

Vorig jaar is de schrijver van het toneelstuk Eli Asser overleden. Wat zou hij vinden van dit toneelstuk? “Hij zou het geweldig vinden”, glimlacht Bas. “De gemiddelde leeftijd van de acteurs is 25, 26 jaar. Het zou voor hem heel hoopvol zijn geweest dat het verhaal verteld wordt en dat er jongeren in spelen. Het verhaal wordt op deze manier doorgegeven.”

Aan de Vooravond is op woensdag 15, maandag 20 en dinsdag 21 april en maandag 4 mei te zien in Theater Orpheus. Daarnaast worden er speciale schoolvoorstellingen opgevoerd voor scholieren van het Voortgezet Onderwijs. Tickets zijn verkrijgbaar via www.orpheus.nl/aandevooravond.

Mededeling: Orpheus is tot en met 5 april gesloten. Het is nog onduidelijk of de geplande toneelstukken vanaf medio april doorgaan.