Stedendriehoek
ZUTPHEN – Judith Herzberg (foto 1), Ingrid Jonker (foto 2), Wislawa Szymborska (foto 3) en Herta Müller (foto 4). Deze vier beroemde dichteressen zijn het onderwerp van documentaires die de komende tijd te zien zijn in Luxor Theater, Houtmarkt 64. Zondag 3 november presenteert Saskia van Schaik de filmportretten die zij in 2007 en 2001 voor de VPRO maakte van de Nederlandse Judith Herzberg en de Zuid-Afrikaanse Ingrid Jonker. Een maand later, op zondag 1 december, is het de beurt aan haar collega John Albert Jansen om zijn documentaires, eveneens gemaakt voor de VPRO, te vertonen van de Poolse Wislawa Szymborska en de Duitse Herta Müller .
Privéleven
Van de in 1934 geboren Judith Herzberg, wier werk bekroond werd met onder meer de P.C. Hooftprijs en de Prijs der Nederlandse Letteren, is bekend dat zij haar werk en haar privéleven streng gescheiden houdt. Maar het is juist het persoonlijke in haar werk dat mensen aanspreekt. Ze schrijft over ogenschijnlijk kleine, dagelijkse onderwerpen en haar rake en verrassende observaties maken dat je als lezer meer van de schrijver wilt weten. Saskia van Schaik maakte een portret met deze tegenstelling als inzet. De film toont het zoeken naar een aanpak die voor maker en onderwerp aanvaardvaar is. In dat zoeken worden drijfveren van de schrijver duidelijk. De film gaat in op de relatie tussen werk en leven en de emoties die het blootleggen van die relatie met zich meebrengt: hoe ver wil je of kun je gaan in het tonen van jezelf.
Zelfmoord
In de met een Zilveren Roos bekroonde documentaire Korreltje niks is my dood, naar een scenario van Henk van Woerden, schetst Saskia van Schaik een portret van de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933-1965), van wier privéleven juist heel veel bekend is. Nelson Mandela, Jonkers dochter Simone en kunstenaarsvrienden als Antjie Krog en Breyten Breytenbach spreken over haar karakter, het Apartheidsregime, het bloedige politieoptreden in Sharpeville in 1960, het gedicht dat Jonker hierover schreef, de breuk met haar vader die carrière maakt in de politiek onder premier Verwoerd, haar reis door Europa, haar relaties, haar opname in een psychiatrische inrichting in Parijs, haar depressies en haar uiteindelijke zelfmoord op 31-jarige leeftijd, door zich te verdrinken in een baai bij Kaapstad.
Nobelprijs
Toen de Poolse dichteres Wislawa Szymborska (1923) in 1996 de Nobelprijs voor de literatuur kreeg, werd ze overdonderd door de aandacht en publiciteit die dit met zich meebracht. Het maakte haar nóg schuwer dan ze al was. Net als Herzberg schermt Szymborska haar privéleven zorgvuldig af. Wat ze over zichzelf te zeggen heeft, staat in haar gedichten en over haar gedichten praat ze niet. En nog minder over zichzelf. Dat regisseur John Albert Jansen in 2011 tot twee keer toe bij haar mocht filmen, was dan ook uniek. Hij leerde haar kennen als een even gedistingeerde als schalkse en humoristische oude dame. Daarnaast vertellen enkele markante persoonlijkheden uit het Poolse culturele leven over de dichteres, onder wie hartsvriendin Ewa Lipska en filmmaker Andrzej Wajda.
Speelse fantasie
Het vierde en laatste portret is dat van de Roemeens-Duitse Herta Müller (1953), die in 2009 de Nobelprijs voor Literatuur ontving. Müllers jeugd in het na de Tweede Wereldoorlog communistisch geworden Roemenië bestond uit angst, repressie en zwijgen. De Duitstalige minderheid had het er zwaar te verduren. Müller werd door de geheime dienst gevolgd, afgeluisterd, bedreigd, vernederd en mishandeld. Haar eerste boek kon alleen in gecensureerde vorm verschijnen, haar tweede bundel werd verboden. Tegenwoordig maakt ze in haar huis in Berlijn collagegedichten die getuigen van een speelse fantasie. Maar de verbijstering en angst uit haar proza zitten ook in haar poëzie verstopt. Ook Herta Müller houdt niet erg van interviews, maar toch mocht documentairemaker John Albert Jansen haar in 2015 uitgebreid spreken.
De documentairemakers Saskia van Schaik en John Albert Jansen zijn tijdens de vertoningen aanwezig om hun films in te leiden. Aanvang 11.00 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de kassa of via de website www.luxorzutphen.nl.
